Mijn weg met inspirator Gabor Maté
'When people talk about the childhood, they say they don’t remember, but it is not that they don’t remember, but they just don’t recall. It is usually because nothing happened or because too much happened.' - Gabor Mate
Negen jaar geleden ging ik naar de première van de indrukwekkende film ‘In Utero’. Deze eenvoudige, treffende en subtiele woorden én de prachtige diepe stem van de man die ze uitsprak bleven jaren bij mij hangen. Zijn naam was ik echter vergeten. Terwijl dit een man bleek te zijn die later voor mij en alles wat ik doe bij elkaar bracht. Als ik terugkijk is het alsof ik een ketting kon maken van de kralen die ik door mijn leven heen had verzameld. Maar ook persoonlijk zijn er veel raakvlakken wanneer het gaat over zijn noodzaak tot schrijven en zijn liefde voor de muziek.
I needed to write, to express myself through written language not only so that others might hear me but so that I could hear myself.
Music gives me a sense of self-sufficiency and nourishment. I don’t need anyone or anything. I bathe in it as in amniotic fluid; it surrounds and protects me. It’s also stable, ever-available and something I can control - that is, I can reach for it whenever I want. I can also choose music that reflects my mood, or if I want, helps to soothe it…music-seeking offers excitement and tension that I can immediately resolve and a reward I can immediately attain - unlike other tensions in my life and other desired rewards. Music is a source of beauty and meaning outside myself that I can claim as my own without exploring how, in my life, I keep from directly experiencing those qualities.
In 2017 bracht ik mij eerste boek Get your Guts – Je Instinct als Kompas uit. Dit boek was voor mij bijna een ‘coming out’ omdat ik hierin de wetenschap, maar ook mijn eigen klinische observaties, de filosofie, wijsheid van andere culturen en disciplines én persoonlijke ervaringen en inzichten bij elkaar bracht. Ik vond het spannend, omdat dit niet gebruikelijk was en is binnen mijn vakgebied van de psychotherapie.
Iemand die het boek gelezen had zei me: Jij benadert het werk en leven net zoals Gabor Maté. Ergens ging er een belletje rinkelen in mijn achterhoofd en toen ik hem opzocht ben ik me gaan verdiepen in zijn werk.
En ik kwam erachter dat er zoveel overeenkomsten liggen:
- het werken met een extreem getraumatiseerde (en veelal verslaafde) doelgroep
- de bril waarmee je kijkt naar jezelf en de mensen waarmee je werkt
- de manier van benaderen van mensen
- de manier waarop je verklaart wat je ziet
- de conclusies die we beiden getrokken hebben
Ten eerste baalde ik enorm dat ik hem in het boek niet had kunnen citeren, want inhoudelijk onderbouwde hij ongeveer alles wat ik beschreef.
Zo beschreef ik hoe mensen hun buikgevoel, hun natuurlijke gedrag leren loslaten om de connectie te kunnen behouden met hun omgeving, wat Maté beschreef als ‘we learn to sacrifice our authenticity for the sake of connection’. En het was wonderlijk dat hij uit dezelfde bronnen putte als ik; niet alleen vanuit wetenschap, maar ook vanuit andere levenswijsheden. Bovendien nam hij zichzelf als mens ook mee als studie-onderdeel, benadrukte hij ook het belang van het bewustzijn op de gewonde kant van de zorgverlener en had hij dezelfde ervaringen als ik in het werken met extreem getraumatiseerde mensen.
Ik was geraakt door zijn woorden: “Ik heb niets van wat ik beschrijf geleerd op de opleidingen, maar van de patiënten waar ik mee heb gewerkt.” En dit verging mij net zo.
Toen ik indertijd onderzoek deed met extreem getraumatiseerde mensen en de psychotherapie-opleiding begon had ik zelf niets aan de opleiding voor het werk wat ik deed. De psychotherapie ging over het voeren van verdiepende gesprekken met mensen die enigszins in staat waren tot verbale communicatie. De mensen in de kliniek waarin ik destijds werkte reageerden veelal als gewonde dieren, dissocieerden, waren agressief naar hun omgeving of naar zichzelf, totaal afgesloten, afwerend en veelal suïcidaal door de verschrikkingen vanuit hun achtergrond. En hier kan geen opleiding je op voorbereiden. Ik leerde al vroeg dat contact de basis is van alles, hoe belangrijk het is dat je kunt improviseren en zoeken naar de taal van een ander en dat je de ander leert aanspreken op hun gezonde deel, de kracht die er wel zit. Ik leerde met vallen en opstaan ‘humble‘ te zijn, omdat mensen dingen hadden meegemaakt waar ik me geen voorstelling van kon maken, dus wie was ik om de expert uit te hangen? Dus luisteren, aanwezig zijn, oprechte nieuwsgierigheid, verwondering, naast iemand gaan zitten, common sense, helderheid, begrenzen waar nodig, humor, zelfbewustzijn en zelfreflectie werden belangrijke basiscondities voor mijn werk. Vanuit het mens-zijn is er gelijkwaardigheid, maar er is een rol-verschil. Zelf ben ik opgeleid tot cliëntgericht psychotherapeut en ik benoem wel eens dat Maté het cliëntgerichte werken van Rogers, met de basiswaarden van echtheid, empathie en acceptatie veel meer verdieping heeft gegeven, hoewel hij hier zelf nooit specifiek naar heeft verwezen.
Toen ik later de Compassionate Inquiry Short Course ging doen, kwam ik erachter dat mijn eigen getrokken conclusies de basiscompetenties vormen van de door Maté ontwikkelde Compassionate Inquiry.
Ik voelde me zoveel minder eenzaam in het vakgebied door me met zijn werk bezig te houden, omdat ik eindelijk een terug spiegeling kreeg van wat ik zelf in het vakgebied had ervaren en hoe ik het werken met trauma en mensen benader. Binnen de systemen van de psychotherapie en GGZ heb ik weinig ruimte ervaren om buiten de boekjes te mogen denken en wordt anders denken veelal beschouwd als ‘alternatief’. Zo kreeg ik van een oud-collega ooit een mailtje; “Zozo, ben jij het alternatieve pad op gegaan?”. Wijsheid zie ik echter van alle tijden, en helemaal wanneer het gaat over trauma. Daar hebben we zolang de mensheid bestaat mee te maken. Iedere cultuur, generatie en tijdsgeest heeft hier een ander antwoord op. Uiteindelijk heeft dit gemaakt dat ik bewust mijn titels als gz-psycholoog en psychotherapeut heb losgelaten. Het verwondert me overigens dat Maté’s benadering binnen het veld van de Psychotherapie in Nederland nog weinig handen en voeten heeft gekregen. Maar dit geld niet alleen voor het werk van Maté, maar ook voor het werk van bijvoorbeeld mensen als Peter Levine, Bessel van der Kolk en Stephen Porges.
De grootste impact van de Compassionate Inquiry training was echter dat ik zwaar met mezelf werd geconfronteerd. Ik heb de training letterlijk vanuit mijn ziektebed gevolgd. Ik had een virus in mijn pancreas, verging van de pijn en ik werd enorm geconfronteerd met de dood. De training was een ‘goede afleiding’ dacht ik. Wat er gebeurde is dat ik mijn gehele leven voorbij zag komen, met allergieën, een auto-immuunziekte en meer lichamelijke heftigheden, de relatie met trauma en met name mijn gebrek aan zelfcompassie.
Daar waar ik alle compassie, nieuwsgierigheid en ruimte had voor de mensen waarmee ik werkte kwam ik tegen dat dit op een heel diep niveau voor mezelf veel ingewikkelder was. Mijn eigen schuldgevoelens, alsof ik mijn eigen ziekte had veroorzaakt, mijn onmacht en angsten kwamen hierbij recht in mijn gezicht. En hoewel ik soms niet helemaal helder was terwijl ik keek, werd Maté’s stem een soort geruststelling voor me en kreeg ik dieper inzicht in wat Maté de ‘Why’ noemt van mijn eigen ziektegeschiedenis en waarom mijn eigen lichaam geregeld Nee had gezegd gedurende mijn leven.
Ik had toen nog niet gedacht dat ik hem een half jaar later hier persoonlijk voor zou kunnen bedanken. Vanuit mijn werk vanuit het Coach College – de Baak had ik voorgelegd of we Gabor Maté zouden kunnen uitnodigen in Nederland. Omdat dit in de tijd van Corona was, mocht ik een Masterclass organiseren met hem over When the Body says No met een overweldigende opkomst, zeker gezien het feit dat hij toen in Nederland nog niet zo bekend was.
Voor mij persoonlijk was dit een diepe en transformerende ervaring. Mijn lichaam had in mijn geschiedenis immers ook een aantal keren helder Nee gezegd en in de Masterclass zijn we hier ook dieper over in gesprek gegaan. Maté vroeg me in zijn uitleg over de ontstaansgeschiedenis van auto-immuunziektes geregeld of ik dit herkende, wat natuurlijk het geval was. Aan het einde van de Masterclass liet hij trots de Cover zien van zijn nieuw uitgekomen boek, The Myth of Normal, niet wetende dat dit voor hem de grote internationale doorbraak zou betekenen.
Ook hierin ontmoet ik hem in mijn visie, die ik in mijn boek ‘Waar gaat het nu écht over’ (over het lichaan, stress en burn-out) heb beschreven. Dat we, wanneer het gaat over de grote aantallen mensen die last hebben van aan stress gerelateerde klachten (psychisch of fysiek), niet meer kunnen doen alsof dit niets te maken heeft met onze leefwereld. Maté zegt hier in zijn eerdere boek ‘Scattered Minds’ al over: “No society can understand itself without looking at its shadow side.”
De meerwaarde van het levenswerk van Maté heeft een enorme reikwijdte. Hij benadert het begrip Trauma vanuit een veel ruimere definitie. Maté kijkt vanuit een breed, antropologisch, psychologisch, filosofisch en geschiedkundig perspectief naar de westerse leefwereld en ziet dit ook als een verklaringsmodel voor de wereld van vandaag. Hierin neemt hij ook de ‘indigenous wisdom’ mee, de wijsheden van de oorspronkelijke, met de aarde verbonden culturen.
Daarnaast laat Maté zien dat we hebben te kijken door een biopsychosociale bril, dat alles in het leven samenhangt en benoemt dat we veel te gefragmenteerd kijken naar ziekte en psychisch lijden. Een mens is immers niet los te zien van de context, we zijn onderdeel van systemen, van de geschiedenis en we zijn onderdeel van de natuur.
Hij gaat uit van de wijsheid die er in ieder mens aanwezig is, wat ik zelf ook in het werken met trauma tegenkwam. Soms is het niet te bevatten waartoe mensen in extreme leefomstandigheden toe in staat zijn. Zijn indrukwekkende film The wisdom of Trauma laat dit heel treffend zien. Hij brengt complexiteit terug naar eenvoud, naar wat hij ‘Truth’ noemt. De diepste pijn bij trauma is dat mensen totaal alleen waren in de pijn. Dat er niemand was die voor hen opkwam, hen beschermde en dat dit het vertrouwen in het aangaan van gezonde relaties in de weg stond in hun latere leven. Of zoals Maté zegt: “Trauma is not what happens to you but what happens inside you as a result of what happened to you”.
Maar ook zijn visie op verslaving is treffend. Hij laat op heldere wijze zien dat het niet gaat over de verslaving zelf, maar over ‘Why the addiction’. Hierbij wijst hij erop dat de verslaving een oplossing is om met de pijn die voorkomt uit trauma om te gaan.
Iemand vroeg me laatst of ik het met alles wat Maté zegt eens ben, wat ik een mooie vraag vond. Ik ervaar Maté als erg positief wanneer het gaat over het zelfhelende vermogen van mensen. Voor mij was het in mijn werk met extreem trauma altijd een vraag waarom de een het wel redt en de ander niet. Sommige mensen bleken echt gebroken te zijn, dan was er geen gezond lijntje te vinden waar vanuit je kon werken. En waarom dit zo is? Ik vrees dat ik hier nooit helemaal het antwoord op zal krijgen zolang ik leef. Daarnaast lukt het met het huidige systeem en voorzieningen ook nog niet om iedereen werkelijk te kunnen helpen.
Een ander ding is dat ik vanuit mijn eigen ziektegeschiedenis geworsteld heb met ‘waarom ben ik ziek geworden’. Ik kan hier inmiddels een hoop van verklaren en de profielschets van Maté van mensen die een risico lopen op een auto-immuunziekte heeft me hier zeker bij geholpen. De andere kant is dat er een hoop mensen zijn met hele ongezonde leefgewoontes, verstoorde emotie-regulatie en ziekmakende denkpatronen die niet ziek worden, dus je kunt het niet omdraaien. Het gevoel ‘dat mensen hun eigen ziekte veroorzaken’ ligt gevoelig, zeker in een schuldgevoelige maatschappij als die van ons in Nederland. Ik ben het dus zeker niet met hem oneens, maar op details kijk ik soms vanuit een ander perspectief.
Ik ben diep dankbaar voor deze man, omdat ik via hem mijn eigen weg op alle niveaus waardevoller heb kunnen maken. Om hem op 13 september als dagvoorzitter te mogen ontmoeten, was een bijzonder moment voor me.
Dit artikel is ook te vinden bij Optimist Magazine Online.
Comments